Dereń jadalny (cornus mas) – uprawa, odmiany, właściwości

Dereń jadalny, to roślina o której zapomniano na długi czas. Jego popularność ponownie się zwiększa, dzięki wartością prozdrowotnym, które zawierają jego owoce i mają pozytywny wpływ na ludzki organizm. Znane są głównie z medycyny ludowej. Jego uprawa jest bardzo prosta, a spotkać go można najczęściej na polach i leśnych polanach. Konsumują je głównie dzikie zwierzęta. Dereń jadalny znajduje zastosowania także w kuchni, gdzie świetnie sprawdza się do robienia nalewek lub przetworów. Pomaga w leczeniu anemii oraz w przypadku dolegliwości żołądkowych. Dereń ma bardzo dużo właściwości. Jak uprawia się dereń, jakie są jego odmiany oraz zastosowania ?

Dereń jadalny – uprawa i owoce

Dereń jadalny to roślina, która pierwotnie rosła na Kaukazie. Po okresie lodowym przemieściła się do Europy Środkowej. Cieplejsze kraje południowe znają go od wieków.
Dereń jest rośliną, która nie ma zbyt dużych wymagań uprawowych. Potrzebuje zacisznych, słonecznych do półcienistych miejsc. Najlepiej jest go uprawiać na glebach średnio żyznych, piaszczysto – gliniastych oraz zasobnych w wapń. Gleba na której rośnie dereń powinna być ciągle lekko wilgotna, ale nie mokra, o odczynie obojętnym lub zasadowym. W naturze dereń znajduje sobie miejsca, w których nie rosną duże drzewa lub krzewy. Dereń jest odporny na suszę i upał, nie przeszkadzają mu silne wiatry.
Sadzenie derenia nie wymaga zbyt wiele. Kupuje się krzew w pojemniku albo z odkrytym systemem korzeniowym. Ma ok. 1,5 metra wysokości. Przed sadzeniem należy skrócić korzenie oraz nadziemne pędy o około jedną trzecią. Przez pierwsze dwa, trzy lata krzew derenia rośnie bardzo wolno. Krzew derenia często sadzi się w celu wyhodowania jego owoców. Wtedy najlepiej jest posadzić co najmniej dwa krzewy derenia, aby poprawić zapylanie kwiatów. Dereń jadalny powinno się wtedy zasadzić w miarę nasłonecznionym i ciepłym miejscu, aby kwiaty i owoce szybciej dojrzewały. Jeśli krzewy derenia sadzi się w celu stworzenia z nich żywopłotu, dobrze jest sadzić je w odległościach mniej więcej 0,5 – 1 m. Sadzić je należy na taką głębokość, jaką miały sadzonki w szkółce. Obok derenia warto sadzić takie rośliny jak grab pospolity, leszczyna, wiciokrzew, bluszcz, wierzba iwa i róża. Natomiast z daleka od derenia jadalnego powinno się trzymać brzozę i klon zwyczajny. Ważne jest, aby ściółkować glebę wokół krzewu, dzięki czemu będzie ona dłużej wilgotna. W przeciągu roku dereń przyrasta ok. 30cm na wysokość i 25 cm na szerokość. Łącznie może dorosnąć do ok 6 – 8 metrów. Rzadko rośnie w formie drzewa, częściej tworzy kilka pni. Dereń jadalny wpisuje się na listę najwolniej rosnących krzewów.
Dereń jeśli rośnie na wolności spotyka się go zazwyczaj na dużych terenach, takich jak łąki, pola, lasy. Posiada małe białe kwiaty, które kwitną na przełomie lutego i marca. Owoce derenia są jadalne. Mają czerwony kolor i są podłużnego kształtu z twardą skorupką. W smaku są cierpkie, przypominają żurawinę lub kwaśną wiśnie, mimo że dereń jadalny nie jest spokrewniony z żadną z tych roślin, ponieważ należy do zupełnie innej rodziny dereniowatych. Jego owoc ma bardzo duże pestki, dlatego nie zaleca się ich spożywania.

Co zawiera dereń jadalny?

Owoce derenia jadalnego były wykorzystywane od dawna. Już rzymscy poeci tacy jak Horacy, Owidiusz, Pliniusz Stary i Wergiliusz o nich wspominają. Mówiąc o nim używają nazwy „cornus” co może mieć związek ze słowem „cornu”, które oznacza róg. Jego czerwone owoce były i są wykorzystywane na wiele różnych sposobów. Posiadają wiele dobroczynnych składników, które wpływają korzystnie na organizm. Zawierają bardzo dużo pierwiastków mineralnych, takich jak żelazo, potas, wapń, fosfor, miedź i mangan. To nie koniec, dereń jadalny zawiera także takie substancje potrzebne organizmowi jak beta-karoten, flawonoidy i kwasy organiczne oraz witaminę C, A i P oraz dużo mikro i makro elementów.
Inną jego właściwością jest twardość drewna. Wspomniana wcześniej jego stara nazwa, ma mówić o tym, że właśnie jego drewno jest tak twarde jak kość rogu.

Dereń jadalny – odmiany

Odmiany derenia jadalnego mogą być uprawiane w całej Polsce. Najwięcej jednak derenia uprawianego jest na Ukrainie. Przez cały czas prowadzone są badania nad odmianami derenia jadalnego. Poza odmianami Ukraińskimi istnieją także odmiany Bułgarskie, takie jak Kasalnak i Shumensky, Czeskie Sokolnicky oraz Ruzynsky, Słowackie Devin, Titus i Santana oraz Austriackie Jolico.
Ukraińskie odmiany derenia jadalnego:

• Elegantnyj – ma duży owoc, gruszkowaty o barwie ciemnoczeronej, odmiana wczesna
• Korałłowyj Marka – ma duży okrągły owoc, pomarańczowo – czerwony, odmiana wczesna
• Flava – owoc w kolorze żółtym, ma posmak ananasa, odmiana wczesna
• Wydubieckij – gruszkowaty owoc w kolorze czerwonym, odmiana wczesna
• Radost – owoc średniej wielkości, owalny, ciemnoczerwony, odmiana wczesna
• Ekzotycznyj – gruszkowato – butelkowy duży owoc o ciemnoczerwonym kolorze, odmiana średniowczesna
• Jantarnyj – średniej wielkości żółty owoc, odmiana średniowczesna
• Swietljaczok – duży gruszkowaty owoc , o pomarańczowo – czerwonej barwie, odmiana średniowczesna

Polskie odmiany derenia jadalnego:

• Juliusz – małe, kuliste owoce, w kolorze czerwono – różowym, odmiana wczesna
• Dublany – duży, gruszkowaty owoc, w kolorze ciemnoczerwonym, odmiana wczesna
• Kresowniak – duży, gruszkowaty owoc, wiśniowej barwy, odmiana średniowczesna
• Kotula – duże gruszkowate owoce o ciemnoczerwonej barwie, odmiana średniowczesna
• Paczoski – duże owoce o wydłużonym kształcie, w kolorze czerwonym, odmiana średniowczesna
• Raciborski – wydłużone, owalne owoce, o kolorze ciemnowiśniowym, odmiana średniowczesna. W porównaniu do innych odmian dereniu w owocach tego jest dużo więcej kwasu loganowego
• Słowianin – duże, butelkowo – gruszkowe owoce, w kolorze czerwonym, odmiana średniowczesna
• Swietłana – ciemnoczerwone, duże, owalne owoce, odmiana średniowczena
• Bolestraszycki – duże owoce, kształtu gruszki, barwa ciemnoczerwona, odmiana średniowczesna
• Szafer – duże, gruszkowate owoce o barwie ciemnowiśniowej, odmiana średniopóźna
• Podolski – owalne, duże owoce, w kolorze czerwono – wiśniowym, odmiana średniopóźna
• Florianka – duże owalne owoce, w kolorze czerwonym, odmiana średniopóźna

Właściwości i zastosowanie derenia

Dereń jadalny i owoce derenia mają bardzo wiele zastosowań. Jego właściwości są znane i wykorzystywane od wieków, szczególnie w medycynie. Jedną z form zastosowania owoców derenia jest przygotowanie z niego nalewki. Pomaga ona na stan gorączkowy, zwalcza infekcje, wzmacnia odporność oraz leczy podagrę. W przypadku migren z derenia stosowano okłady wokół oczu. Dla osób cierpiących na reumatyzm przyrządzano kąpiel z dodatkiem naparów z kory i liści derenia. Niewskazany jest dereń dla osób cierpiących na wrzody żołądka, ponieważ może powodować podrażnienia. Choć w medycynie niekonwencjonalnej dereń jest stosowany na problemy z żołądkiem. Zawiera on wiele kwasów organicznych, fitocydów i wiele innych związków aktywnych, dzięki którym działa przeciwzapalnie i ściągająco. Dodatkowo dzięki garbnikom jakie zawiera wykazuje właściwości zapierające i w formie wywaru lub soku spożywa się je podczas biegunek i kolkach żołądka. Polecany jest także osobą z nadwagą i otyłością. Oto kilka zastosowań derenia:

• dereń na odporności – owoce derenia mają wysoką zawartość witaminy C, z tego względu dobrze wpływają na wzmocnienie odporności. Pomocne może być jego zastosowanie przy przeziębieniach i infekcji
• dereń w profilaktyce nowotworowej – dereń jest źródłem flawonoidów, które zwalczają toksyny, dzięki temu zapobiegają wystąpieniu stresu oksydacyjnego
• dereń w zapobieganiu i leczeniu anemii – roślina posiada bardzo dużo żelaza, które umożliwia transport tlenu do komórek całego organizmu
• dereń na choroby układu moczowego – dereń ma działanie moczopędne (np. w formie herbaty), dlatego jest polecany do picia np. przy zapaleniu pęcherza. Zawartość witaminy C ma działania przeciwzapalne, co pomaga w tego typu dolegliwościach
• dereń na żołądek – owoce derenia zawierają garbniki, których jak było wspomniane wyżej, mają działanie zapierające, dlatego w formie soku lub herbaty stosuje się go w przypadku np. biegunek